فریب آمارها را نخورید! تحلیل جدیدترین آمار تولید فولاد کشور 

گاهی اعداد و ارقام، تمام حقیقت را نمی‌گویند. خبرهایی که اخیرا منتشر شده، یک رشد حدود 5 تا 5.7 درصدی در تولید فولاد را نشان می‌دهد، اما در سمت دیگر ماجرا، تولید محصولاتی مثل تیرآهن کاهش یافته است. این تناقض از کجا می‌آید؟ آیا این رشد واقعی است یا صرفا بازی با آمار؟ با میهن فولاد همراه باشید.

رشد ۵ درصدی از کجا آمد؟

طبق آمارهای منتشر شده توسط انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران که بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌ها داشته است، تولید فولاد میانی کشور در بازه 7 تا 8 ماهه سال جاری، رشدی حدود 5.7 درصد را نسبت به مدت مشابه سال قبل تجربه کرده است.

وقتی می‌گوییم فولاد میانی، منظورمان چیست؟ منظور همان بیلت، بلوم و اسلب است؛ یعنی همان ماده اولیه‌ای که هنوز به تیرآهن، میلگرد یا ورق تبدیل نشده است. رسیدن به عدد تولید بیش از 22 میلیون تن در این بازه زمانی، خبر خوبی به نظر می‌رسد. 

چرا این عدد مهم است؟

این رشد نشان می‌دهد که با وجود تمام محدودیت‌های انرژی، فولادسازان ما توانسته‌اند کوره‌ها را روشن نگه دارند. اما سوال اصلی اینجاست: آیا این فولاد تولید شده، مشتری هم دارد؟

تناقض بزرگ رشد شمش، سقوط تیرآهن

یکی از عجیب‌ترین و در عین حال مهم‌ترین بخش‌های گزارش‌های اخیر، کاهش تولید محصولات است. در حالی که تولید شمش و فولاد خام رشد داشته، تولید تیرآهن کاهش یافته است.

رشد تولید فولاد خام زمانی ارزشمند است که زنجیره پایین‌دست (محصولات) هم با همان سرعت حرکت کند. وقتی تولید شمش بالا می‌رود اما تولید تیرآهن پایین می‌آید، یعنی توازن زنجیره به هم خورده است.

چرا تولید تیرآهن کاهش یافت؟

کاهش تولید تیرآهن یک سیگنال خطرناک از بازار مسکن و عمران است. وقتی پروژه‌های ساختمانی راکد باشند، تقاضا برای تیرآهن کم می‌شود. تولیدکننده نوردکار هم وقتی می‌بیند مشتری نیست، تولید را کاهش می‌دهد. اینجاست که آن رشد 5 درصدی فولاد کمی رنگ می‌بازد. اگر ما فولاد را تولید کنیم ولی نتوانیم آن را به محصول تبدیل کرده و بفروشیم، عملا فقط انبارها را پر کرده‌ایم.

برخی کارشناسان معتقدند که این رشد 5 درصدی در بخش بالادستی (شمش و آهن اسفنجی)، اگر با رکود در پایین‌دست (تیرآهن و میلگرد) همراه باشد، به معنای خواب سرمایه است. یعنی، ما داریم ماده اولیه تولید می‌کنیم، اما چرخ‌های انتهای خط تولید، کُند می‌چرخند.

نظر منتقدان و تحلیل رشد تولید 

برخی فعالان صنعت معتقدند رشد 5 درصدی تولید فولاد واقعی نیست. مگر عدد و رقم هم دروغ می‌گوید؟ باید گفت که خیر، اعداد دروغ نمی‌گویند، اما ممکن است تمام واقعیت را نشان ندهند. دلایل منتقدان به شرح زیر است:

اثر پایه آماری (Base Effect)

سال گذشته در همین بازه زمانی، قطعی برق و گاز بسیار شدیدتر بود یا شاید تعمیرات اساسی در کارخانه‌ها داشتیم. وقتی امسال را با سال بد گذشته مقایسه می‌کنیم، طبیعتا رشد می‌بینیم. این رشد لزوما به معنای شاهکار تولیدی نیست، بلکه بازگشت به شرایط عادی‌تر است.

انباشت در انبارها

اگر تولید بالا برود اما فروش (چه داخلی و چه صادراتی) به همان نسبت رشد نکند، این تولید ارزش افزوده واقعی ایجاد نکرده است. آمارها نشان می‌دهد که حجم صادرات در برخی بخش‌ها مثل میلگرد کاهش داشته است.

کیفیت رشد

رشد در آهن اسفنجی بسیار خوب بوده (حدود 12 درصد) است. اما آهن اسفنجی فولاد نیست. اگر نتوانیم این آهن اسفنجی را در کوره‌های قوس الکتریکی به فولاد باکیفیت تبدیل کنیم، زنجیره ناقص می‌ماند.

تولید زیر سایه سنگین ناترازی انرژی (برق و گاز)

نمی‌توانیم در مورد درصد رشد تولید فولاد در ایران حرف بزنیم و اسمی از ناترازی انرژی نبریم. این موضوع مثل یک سایه سنگین بر سر صنعت فولاد است. تولید فولاد در ایران به‌شدت وابسته به انرژی است. روش اصلی تولید احیای مستقیم و کوره‌های قوس الکتریکی است که تشنه‌ی گاز و برق هستند.

بحران زیرساخت‌های انرژی

• تابستان: قطعی برق باعث می‌شود کارخانه‌ها شیفت‌های کاری را تعطیل کنند یا با حداقل ظرفیت کار کنند. با این حال، رشد 5 درصدی نشان می‌دهد که فولادسازان راه‌هایی برای مدیریت این بحران پیدا کرده‌اند (مثل احداث نیروگاه‌های اختصاصی یا مدیریت زمان تولید).
• زمستان: حالا که وارد فصل سرما می‌شویم، کمبود گاز بیداد می‌کند. گاز برای واحدهای احیا (تولید آهن اسفنجی) حکم اکسیژن را دارد. اگر گاز قطع شود، تولید آهن اسفنجی متوقف شده و به تبع آن، کل زنجیره تولید فولاد می‌خوابد.

این رشد 5 درصدی که در 7 ماهه اول سال دیدیم، احتمالا در ماه‌های پایانی سال (به‌خاطر کمبود گاز) تعدیل خواهد شد. 

مقایسه با جهان، ایران در کجای جدول است؟

طبق آمارهای انجمن جهانی فولاد (World Steel Association)، ایران همچنان در میان 10 تولیدکننده برتر فولاد جهان قرار دارد.

• چین: غول فولاد جهان با کاهش تولید مواجه شده است. بحران مسکن در چین باعث شده تقاضا کم شود.
• هند: برعکس چین، هند با سرعت در حال رشد است و درصد رشدهای دورقمی ثبت می‌کند.
• ایران: ما با همین رشد 5 درصدی، وضعیت بهتری نسبت به بسیاری از کشورهای اروپایی و حتی ترکیه داریم. در حالی که تولید فولاد در بسیاری از نقاط جهان منفی شده، مثبت ماندن تراز تولید ایران (حتی اگر کم باشد) پتانسیل بالای این صنعت را نشان می‌دهد.

اما نکته اینجاست که رقابت سخت‌تر شده است. چین که مصرف داخلی‌اش کم شده، فولاد ارزان‌قیمت خود را به بازارهای جهانی سرازیر کرده است (دامپینگ). این یعنی صادرکنندگان ایرانی برای فروش همان 5 درصد تولید اضافه، باید با چین رقابت کنند.

۶. جزئیات رشد در محصولات مختلف

وقتی می‌گوییم رشد تولید، دقیقا کدام بخش‌ها رشد کرده‌اند؟ (بر اساس الگوهای آماری اخیر):

1. آهن اسفنجی (Sponge Iron): رشد تولید در این بخش دو رقمی بوده است. دلیل آن هم راه‌اندازی واحدهای جدید احیا است. ایران دومین تولیدکننده آهن اسفنجی در جهان است و این نقطه قوت ماست.
2. بیلت و بلوم: رشد متوسط (همان حدود 5 درصد). این محصولات بیشتر برای تولید میلگرد و تیرآهن استفاده می‌شوند.
3. اسلب (Slab): رشد نسبی. اسلب ماده اولیه ورق‌های فولادی است که در صنعت خودرو و لوازم خانگی کاربرد دارد.
4. مقاطع طویل (تیرآهن و میلگرد): همانطور که گفتیم، تیرآهن کاهش داشته و میلگرد نوسان دارد. این پاشنه آشیل آمار امسال است.
5. ورق‌های پوشش‌دار: رشد خوبی داشته‌اند که نشان‌دهنده تقاضا در صنایع تبدیلی است.

صادرات و جدال نابرابر فولاد ایران با دامپینگ چین و روسیه

وقتی بازار داخلی (ساخت‌وساز) در رکود است و تیرآهن خریدار ندارد، تنها راه نجات صادرات است. اما آیا صادرات همپای تولید رشد کرده است؟ متاسفانه خیر. درصد رشد صادرات در بسیاری از موارد کمتر از رشد تولید بوده است. دلایل آن هم واضح است:

• قوانین ارزی: الزام به بازگشت ارز با نرخ نیمایی، انگیزه صادرکنندگان را کم کرده است. تولیدکننده می‌گوید چرا باید با دلار آزاد هزینه کنم و با دلار نیمایی بفروشم؟
• دامپینگ روسیه و چین: بازارهای هدف ما پر از فولاد ارزان رقبای قدرتمند شده است.
• عوارض صادراتی: تغییرات مداوم در قوانین عوارض، ثبات را از بازار گرفته است.

اگر این موانع برداشته نشود، آن 5 درصد رشد تولید تبدیل به کالای دپو شده در انبار می‌شود که فقط هزینه نگهداری دارد.

آیا این روند صعودی ادامه دارد؟

پاسخ این سوال به چند عامل بستگی دارد:

1. شدت زمستان: اگر زمستان سختی داشته باشیم و گاز صنایع زود قطع شود، تولید به شدت افت خواهد کرد و تمام رشد نیمه اول سال خنثی می‌شود.
2. تحریک تقاضای داخلی: اگر دولت پروژه‌های مسکن ملی را فعال‌تر کند، تقاضا برای تیرآهن و میلگرد بالا می‌رود و زنجیره متوازن می‌شود.
3. نرخ ارز: اگر فاصله دلار نیما و آزاد کم شود، صادرات جهش پیدا می‌کند و تولیدکنندگان انگیزه بیشتری برای تولید با ظرفیت کامل پیدا می‌کنند.

تاثیر تکنولوژی و بهره‌وری بر آمارها

یک نکته‌ای که کمتر به آن توجه می‌شود، نقش بهره‌وری در این آمارهاست. بخشی از رشد تولید فولاد ما ناشی از بهینه‌سازی خطوط تولید است، نه لزوما احداث کارخانه جدید. استفاده از نسوزهای بهتر، کاهش زمان ذوب‌گیری و اتوماسیون باعث شده تا با همان تجهیزات قبلی، تناژ بیشتری تولید کنیم.

این نوع رشد، رشد کیفی است و بسیار ارزشمندتر از رشد کمی صرف است. اگر مدیران صنعت فولاد بتوانند روی کاهش مصرف الکترود و انرژی تمرکز کنند، حاشیه سود شرکت‌ها حتی در زمان رکود بازار هم حفظ می‌شود.

در پایان، آمار رشد 5 درصدی تولید فولاد، به ما می‌گوید که چرخ‌های صنعت هنوز می‌چرخند، اما تضمینی برای ادامه حرکت بدون دست‌انداز نمی‌دهد. اینکه فولادسازان ما توانسته‌اند با دست خالی و در میان بحران برق و گاز، تولید را افزایش دهند و در آهن اسفنجی رکورد بزنند، شایسته تحسین است. 

اما از سوی دیگر، سیگنال‌های منفی از بازار مصرف (به‌خصوص کاهش تولید تیرآهن) و چالش‌های صادراتی، یک عدم تعادل خطرناک در زنجیره ارزش را نشان می‌دهد. رشدی که مشتری نقد نداشته باشد، در درازمدت نفس تولیدکننده را می‌گیرد. اگر گره‌های صادراتی باز نشود و تقاضای داخلی تحریک نگردد، این رشد تولید تنها به معنای خواب سرمایه در انبارهاست. 

منبع1: خبرگذاری مهر

منبع2